23 noviembre 2020
Wiñarispankum wakin sipas wayna wiskakukuna ayllunta saqin, huk ayllukunamanmi asuykunku musuq ayllukunata paqarichinanpaq, chaynam musuq yachaykunata yachananku: ¿Maypitaq allin allpa kanman sumaq machayta ruwanapaq? ¿Maypitaq yaku, kawsaykunapas kakullan?
Internetqa musuq suyum, musuq yachaykunatam yachachiwanchik allinta riqsirinapaq puririnapaqpas.
Internetnintin puriptinchikqa, yupikunatam saqinchik, aqu pampapi puriptinchikhina. Ima munasqayki willakuykunatam quniku formulariokunapihina corrokunapi chaynallataq redes socialkunapi, ichaqa mana musyakusqanchik willakuyninchiktapas quykunchikmanmi, metadatos sutiyuqta, maymanta tiyasqanchikmanta qillqasqanchikmantapas, imay urataq yaykusqanchikmanta, huknin willakuykuna qatiqkunapas, pikunawan rimasqanchikwan huñunakusqanchikmantapas, imayman risqanchikmantapas, kutikamataq chaykunaman risqanchikmantapas, ichaqa achka willakuykuna quykusqanchikmantapas mana munaspa willakuykunatam quykusqanchikman, munasqanchikkunamanmi apaykunmanku.
Cookikunapas kachkanmi, ichapas internetnintin puririspa qawarqanchik, chaykunaqa yanqa celularniykipi archivokuna qipakuqmi página webman yaykuptiyki, huk yaykuqmasiykikunatam tarisunaykipaq yanapan, ima munasqanchik willakuykunaman utqayman yaykuchiwanchik, ichaqa, rantikuqkunapas hikutawanchikmi tukuy ima mana munasqanchikwan.
Chaymantapas protocolo HTTPSmantapas yachananchikmi, kayqa huk ñawpaq rimanam, candadupa waqtanpim kachkan internet maskanapi, seguro pagina kasqanta riqsichikun, sobrehina kaspa willakuykunata amachan, wakin runakunalla qawananpaq.
Wasinchikpi internet kaptinqa celularninchiktapas hapichichwanmi, wakin llaqtanchikpa runamasinchikkunatapas, chaymi tukuy celularkunapas kumunidadhinam kuska kanku, VPNqa huk red localtam paqarichin, ichaqa chiqisqa celularkunawan, karu suyupi kaqkunawanpas, chaymi videokunata qawaspayki utaq willakuyta qillqaptiykipas, manam maypi kasqaykita willakunkichu.
Aswan hawka kanaykipaqmi achka programakunam kachkan gratislla qurqukunaykipaq. Kay ñankunata qatiykuy aswan yachanaykipaq.
Internetninta purispa
Qechwa
Internetninta purispa / Navegando en Internet
Subtitulado en español
Navegando en Internet
Podcast en español
Ñankuna / Rutas
Karisma. Conviértete en GENIO DE INTERNET… ¡Renovado!
EFF. ¿Por qué los metadatos son importantes? | Autoprotección Digital Contra La Vigilancia
Data Detox Kit (Inglés)
Conexión Segura. ¿Cómo no caer en Págias Falsas y #Pishing?
EFF. HTTPS Everywhere (Inglés)
Privacy Badger (Inglés)
Convite — Noís Radio | La Sónica
Xataka. ¿Qué es una conexión VPN, para qué sirve y qué ventajas tiene?
Conexión Segura. ¿Cómo usar una VPN para ver págians bloqueadas?
RiseUp VPN
Cuando crecen, algunas vizcachas jóvenes dejan su comunidad y se unen a otras para crear nuevas comunidades en un nuevo territorio, así tienen que aprender nuevas cosas: ¿Dónde es buen lugar para hacer madrigueras? ¿Dónde hay agua y comida cerca?
Internet es un nuevo territorio que nos hace aprender nuevas cosas, para conocerle y navegarle con seguridad.
Cuando usamos internet dejamos huellas, muy parecidos al rastro que dejamos al pisar la arena. Otorgamos alguna información de manera voluntaria: formularios de registro, en el correo electrónico o en las redes sociales, pero también hay información que damos sin darnos cuenta, a la que llamamos metadatos: desde donde nos conectamos, cuándo y a qué hora nos conectamos y otros datos que son consecuencia de estos: con quiénes nos comunicamos y reunimos, los lugares a los que vamos, cuántas veces vamos a esos lugares, y esto puede ser mucha más información de la que queremos dar, que puede usarse para algo que no queremos.
También están las cookies, tal vez las hemos visto anuncios en algunas páginas, archivos que se quedan en el celular cada vez que entramos a una web: ayudan a tener los usuarios abiertos de nuestras redes sociales o que nos cargue más rápido cuando volvemos a una página que nos gustó, pero también sirve para que nos insistan con publicidad de cosas que tal vez no nos interesa comprar.
Otra cosa a tomar en cuenta es el protocolo HTTPS: palabra que viene al comienzo de las direcciones de Internet junto a un candado, que demuestra que una página es segura, como si tuviera un sobre que oculta y protege los mensajes hasta que llegue al destinatario.
Si tenemos internet en casa, podemos conectar nuestro celular y computadora y los de otras personas de nuestra comunidad o familia, entonces todos estos celulares hacen una red local porque están en el mismo lugar físico. Una VPN permite crear una red local pero entre celulares y computadoras que no están en el mismo lugar físico, que puede estar en un país muy lejano al nuestro, de esa manera cuando escribas mensajes o veas videos, anunciaras una ubicación diferente de la que te estás conectando.
Para estar más segura ante estas situaciones, hay varios programas gratuitos que podemos instalarnos como protección. Sigue las rutas para saber más.